شک در مکلف بهشک در مکلّفٌ به، تردید در متعلق حکم شرعی است. ۱ - تعریفشک در مکلف به، مقابل شک در تکلیف، و در جایی است که حکم شرعی معلوم بوده ولی در متعلق آن شک وجود دارد. ۲ - اقسام شک در مکلف بهاین نوع شک اقسامی داردکه در این جا به دو قسم آن اشاره می‌شود: ۱. شک در صدور متعلق تکلیف از مکلف، بعد از احراز اصل جعل حکم شرعی و انشای آن به دست شارع و بعد از احراز تحقق موضوع آن در خارج، مانند آن که مکلف بداند حکم وجوب برای نماز ظهر جعل و انشا شده است و داخل شدن وقت نماز ظهر و فعلیت آن وجوب بر او نیز معلوم باشد، ولی شک کند که نماز ظهرش را خوانده تا امتثال کرده باشد یا نخوانده است؛ ۲. شک در متعلق تکلیف بعد از علم به اصل تکلیف، مانند آن که مکلف بداند وجوبی متوجه او است علم به انشای وجوب و فعلیت آن دارد اما نداند که این وجوب به نماز ظهر تعلق گرفته است یا به نماز جمعه، که در این صورت اگر هر یک را انجام دهد و دیگری را ترک کند در امتثال امر شک می‌نماید. [۲]
المعجم الاصولی، حیدر، محمد صنقور علی، ص۶۷۷.
شک در تکلیف، به نظر مشهور اصولیون، مجرای برائت عقلی و شرعی، و شک در مکلف به مجرای احتیاط و اصالة الاشتغال است. ۳ - نکتهدر شک در مکلف به، نظریات دیگری نیز وجود دارد، مانند این که برخی از اصولیون، شک در مکلف به را در جایی می‌دانند که مکلف، به جنس تکلیف یا نوع آن علم، ولی در متعلق آن تردید داشته باشد و علاوه بر این، احتیاط نیز ممکن باشد. [۴]
فرائد الاصول، انصاری، مرتضی بن محمد امین، ج۱، ص۳۱۳.
[۶]
تحریر المعالم، مشکینی، علی، ص۱۹۴.
[۱۲]
تهذیب الاصول، سبزواری، عبدالاعلی، ج۲، ص۱۷۹.
[۱۳]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج۲، ص۲۲۱.
[۱۴]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج۱، ص۱۰۸.
[۱۵]
مبانی حقوق اسلامی (مختلف الاصول)، بروجردی، محمد، ص۱۴۸.
[۱۸]
تحریر الفصول، ذهنی تهرانی، محمد جواد، ج۵، ص (۶۲۰-۶۱۸).
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۲۵، برگرفته از مقاله «شک در مکلف به». |